Rozpoznanie i pomoc dziecku z Zespołem Aspergera

"Od kilku lat obserwuje się wzmożone zainteresowanie rodziców i nauczycieli zespołem zaburzeń, zwanych zespołem Aspergera. Zespół ten obejmuje dzieci wykazujące obecność zachowań i cech charakterystycznych dla autystycznego spektrum, przy jednocześnie prezentowanym normalnym lub wysokim poziomie IQ. Dobry poziom intelektualny sprawia, że dzieci te trafiają do normalnych placówek oświatowo-wychowawczych, a rozpoznanie zaburzenia – najczęściej w związku z narastającymi problemami wychowawczymi – następuje późno albo jest ono nieprawidłowe. Cecha charakterystyczną tego zespołu jest dobry rozwój mowy w zakresie słownictwa i gramatyki oraz obecność wąskich specyficznych zainteresowań typu intelektualnego, czyniących z dotkniętych nim dzieci rodzaj małych ekspertów w interesującej je dziedzinie, ale niekoniecznie.

U dzieci z zespołem Aspergera wyraźne są problemy z dostosowaniem własnych zachowań społecznych do konkretnych osób, miejsc i sytuacji, przejawiana przez nie niezwykła trudność w uczeniu się norm społecznych oraz opór wobec zewnętrznych oddziaływań wychowawczych.

Zespół Aspergera widziany poprzez kryteria DSM-IV, obejmuje objawy wybrane spośród podstawowych cech autyzmu. Są to:

  1.  Jakościowe uszkodzenie w zakresie społecznej interakcji, mogące się manifestować poprzez:
       - widoczne uszkodzenia w zakresie posługiwania się złożonymi zachowaniami niewerbalnymi takimi jak wymiana spojrzeń, ekspresja mimiczna, pozycje ciała oraz gesty w celu regulacji społecznej interakcji;
       - niepowodzenia w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami stosownie do poziomu rozwoju;
       - brak spontanicznego dążenia do dzielenia z innymi przyjemności, zainteresowań lub osiągnięć;
       - brak odwzajemniania społecznego lub emocjonalnego.

     
   2. Jakościowe uszkodzenia w zakresie komunikacji mogące przejawiać się jako:
       - brak opóźnienia w rozwoju mowy, a nawet wyjątkowo dobry jej rozwój, przy jedoczesnej nieumiejętności komunikowania się w sposób niewerbalny jak gesty czy mimika;
       - widoczne ograniczenia w zakresie zdolności do inicjowania lub podtrzymywania rozmowy
      -  dosłowne, literalne rozumienie i używanie języka;
       - brak zróżnicowanych, spontanicznych zabaw w udawanie lub społecznych zabaw naśladowczych właściwych dla poziomu rozwojowego.

     
   3. Ograniczone, powtarzające się i stereotypowe wzorce zachowania, zainteresowań i aktywności mogące mieć następujący charakter:
       - pochłaniające zajmowanie się jednym lub większą ilością stereotypowych i ograniczonych wzorców zainteresowań będące nienormalnymi zarówno pod względem intensywności jak i zogniskowania uwagi;
       - ewidentnie sztywne trzymanie się specyficznych, niefunkcjonalnych rutyn i rytuałów;
       - stereotypowe i powtarzające się manieryzmy ruchowe np. trzepotanie lub wykręcanie rąk lub palców, bądź złożone ruchy całego ciała;
       - uporczywe zajmowanie się częściami obiektów.

W tym przypadku nie obserwuje się opóźnień czy klinicznie istotnych zmian w rozwoju umysłowym i motorycznym w pierwszych latach życia. Zazwyczaj prawidłowo rozwija się także mowa. Niemniej mamy tu do czynienia z takimi samymi uszkodzeniami w sferze społecznych interakcji jak w autyzmie oraz z analogicznymi tendencjami do zachowań stereotypowych i sztywnych rytuałów. Dlatego osoby te mają ogromne problemy z funkcjonowaniem w sytuacjach społecznych i mimo wysokiej nieraz inteligencji nie radzą sobie w szkole, na ulicy i innych środowiskach społecznych czy też nie mogą podjąć pracy bez specjalnego treningu.
Aby postawić diagnozę o obecności zespołu Aspergera, dziecko nie może wykazywać istotnych opóźnień w rozwoju funkcji poznawczych, zaradczych i adaptacyjnych, a także w zakresie zainteresowania środowiskiem. 

Kryteria diagnostyczne zespołu Aspergera (według P. Szatmari):

  1.  Samotnictwo (co najmniej jedna z następujących cech):
       - brak bliskich przyjaciół,
       - unikanie innych ludzi,
       - brak zainteresowania zawieraniem przyjaźni,
       - samotnik.
   2. Zaburzone interakcje społeczne (co najmniej jedna z następujących cech):
       - zwraca się do innych ludzi tylko wtedy, gdy chodzi o spełnienie jego potrzeb,
       - niezdarne kontakty społeczne,
       - jednostronne reakcje na rówieśników,
       - trudności w wyczuwaniu emocji innych ludzi,
       - oderwanie – brak reakcji na odczucia innych.
   3. Zaburzona komunikacja niewerbalna (co najmniej jedna z następujących cech):
       - ograniczona ekspresja mimiczna,
       - brak możliwości odczytywania emocji z mimiki dziecka,
       - brak zdolności porozumiewania się spojrzeniami,
       - nie patrzy na innych,
       - nie wykorzystuje gestów rąk jako środka ekspresji,
       - gesty są szerokie i niezdarne,
       - podchodzi zbyt blisko do innych osób.
   4. Dziwaczna mowa (co najmniej dwie z poniższych cech):
       - nienormalna fleksja,
       - mówi zbyt dużo,
       - mówi za mało,
       - brak spójności w konwersacji,
       - idiosynkratyczne użycie słownictwa,
       - repetytywność mowy."